W leczeniu uzależnienia od tytoniu poza stosowaniem farmakoterapii istotną rolę odgrywa również wsparcie psychiczne (poznawczo-behawioralne) pacjenta. Jest ono ważne, gdyż składnikiem uzależnienia od tytoniu jest zawsze uzależnienie psychologiczne, tj. charakteryzujące palących zmiany w sferze zachowania oraz zmiany procesów poznawczych (myślenia, spostrzegania, pamięci).
Po drugie, zespół abstynencji, który występuje już w ciągu kilku godzin po odstawieniu nikotyny, charakteryzuje się pojawieniem się lub zwiększeniem natężenia różnych objawów psychicznych, które łatwiej znieść, otrzymując pomoc i wsparcie. Po trzecie, w leczeniu uzależnienia od tytoniu i utrzymaniu abstynencji należy stale podtrzymywać motywację pacjenta, która może słabnąć w trakcie procesu zaprzestawania palenia. Udowodniono również, że skuteczność leczenia farmakologicznego zwiększa się, gdy pacjenta wspomaga się metodami psychologicznymi.
Metody wsparcia behawioralnego w leczeniu uzależnienia nikotynowego
1/ minimalna interwencja lekarska,
2/ samokontrola,
3/ terapia grupowa (np. plan 5 Dni) i grupy wsparcia (np. ekspalacze),
4/ psychoterapia indywidualna (np. terapia habitualna),
5/ psychofarmakoterapia (np. terapia awersywna).
Minimalna interwencja lekarska w rzucaniu palenia
Najbardziej rozpowszechnionymi metodami wsparcia behawioralnego jest minimalna (krótka) interwencja lekarska oraz samokontrola. Minimalna interwencja jest najszybszą (trwającą na ogół 2-3 minuty) metodą poradnictwa medycznego możliwą do zastosowania przy wykonywaniu rutynowej praktyki lekarskiej we wszystkich placówkach służby zdrowia i zalecaną w szczególności w przypadku leczenia wszystkich schorzeń odtytoniowych.
Polega ona na wykonaniu przez lekarza następujących czynności:
1/ pytaniu pacjenta przy każdym kontakcie z nim, czy pali tytoń,
2/ poradzeniu mu, aby przestał palić,
3/ ocenie jego uzależnienia od tytoniu i gotowości do zerwania z nałogiem,
4/ wsparcie go w wyborze właściwej terapii odwykowej,
5/ zaaranżowaniu kolejnej wizyty, w trakcie której sprawdzimy jego stosunek do palenia.
Zwykle jednak wystarcza ograniczenie interwencji lekarskiej do dwóch pierwszych czynności i powtarzanie ich aż do skutku. Krótka porada lekarska ma znaczenie zarówno profilaktyczne, bo zapobiega rozpoczęciu palenia, rozwinięciu się uzależnienia od tytoniu i powstaniu chorób odtytoniowych, jak i terapeutyczne, bo pomaga pacjentowi wyleczyć się z uzależnienia od tytoniu i powstrzymać rozwój chorób odytoniowych. Przegląd wielu badań klinicznych pokazuje, że prawdopodobieństwo zaprzestania palenia w ciągu 6 miesięcy jest około dwukrotnie większe w grupie otrzymującej poradę lekarską niż w grupie pozbawionej takiej porady. Porada taka pomoże około 5% palaczy (w Polsce to 500 tys. osób) rzucić palenie.
Samokontrola w rzucaniu palenia
Samokontrola polega na nabyciu umiejętności kontrolowania przez pacjenta swoich myśli, uczuć i zachowań w trakcie zaprzestania palenia. Racjonalny plan zaprzestania palenia, który daje nadzieję na sukces, powinien obejmować następujące fazy działania:
1/ dobre przemyślenie sprawy zaprzestania palenia,
2/ zanalizowanie swojego nałogu,
3/ wybór najsilniejszych, osobistych motywów zaprzestania palenia,
4/ podjęcie decyzji o zerwaniu z nałogiem,
5/ zaplanowanie działań przygotowawczych,
6/ zorganizowanie i przetrwanie dnia “0” (podjęcia próby zaprzestania palenia),
7/ jak najdłuższe utrzymanie abstynencji.
Szczególnymi problemami, z którymi musi zmierzyć się osoba zaprzestająca palenia jest radzenie sobie z objawami abstynencyjnymi, np. wzrostem masy ciała. Trzeba też wyrobić w sobie zachowania asertywne, które pomogą zwalczać pokusę zapalenia papierosa w sprzyjających temu okolicznościach. Badania pokazują, że dobrze zaplanowane i prowadzone przy wsparciu specjalisty (lekarza, terapeuty uzależnień, psychologa) działania samokontrolne mogą pomóc około 3% palaczy rzucić palenie (tj. około 300 tys. osób w Polsce).
Fot.:© Scott Griessel - fotolia.com
Zalecane piśmiennictwo:
1. Eberman KM, Patten CA, Dale LC. Jak pomagać pacjentom rzucającym palenie – co i kiedy mówić, jak najlepiej wykorzystać czas. Jeziorski K, Zatoński W. Komentarz do artykułu. Medycyna po Dyplomie 1999;8(9):37-45
2. Górecka D. Jak pomóc pacjentowi rzucić palenie. Poradnik dla lekarzy. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa 1991
3. Kraner S.E., Graham K.E. Jak najszybciej i najprościej pomóc pacjentom, którzy chcą rzucić palenie? Medycyna po Dyplomie 1992;1:97–107
4. Zatoński W, Radzikowska M, Przewoźniak K. Jak rozmawiać o nałogu palenia papierosów z kobietami w ciąży z grup „wysokiego ryzyka”. Poradnik dla osób zapewniających pomoc i wsparcie. Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa 1997
5. Zatoński W. Prof. Witold Zatoński radzi jak rzucić palenie. Fundacja „Promocja Zdrowia”, Warszawa 2000