Krzysztof Przewoźniak, Centrum Onkologii – Instytyt w Warszawie Data publikacji: 10 styczeń 2014 
Według powszechnie stosowanego w diagnostyce uzależnień podręcznika Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego objawy zespołu abstynenckiego mogą wystąpić, jeśli:
- tytoniu (nikotyny) używano codziennie co najmniej przez kilka tygodni,
- odstawienie tytoniu (nikotyny) albo zmniejszenie ilości nikotyny dostarczanej do organizmu spowoduje wystąpienie w ciągu doby przynajmniej 4 z niżej wymienionych objawów zespołu abstynencyjnego,
- objawy odstawienia nikotyny są przyczyną klinicznie istotnych zaburzeń w życiu społecznym, zawodowym lub w innych dziedzinach funkcjonowania pacjenta,
- objawy te nie wiążą się z innymi uwarunkowaniami medycznymi i nie można ich lepiej wytłumaczyć innymi zaburzeniami o charakterze psychicznym.
Głód nikotynowy
Najważniejszym objawem odstawienia nikotyny jest nieprzeparta chęć ponownego zapalenia papierosa lub użycia innego produktu tytoniowego zwana potocznie „głodem nikotynowym”. Uczucie to jest związane z występowaniem poniższych, lepiej poznanych i zdefiniowanych, zarówno subiektywnych, jak i obiektywnych objawów abstynencyjnych:
- nastroju depresyjnego lub dysforycznego,
- drażliwości, frustracji lub gniewu,
- stanów lękowych,
- trudności w koncentracji uwagi i zaburzeń pamięci,
- napięcia i niepokoju,
- bezsenności,
- obniżenia ciśnienia krwi i częstości tętna,
- zmniejszenia stężenia kortyzolu i katecholamin we krwi,
- wzmożonego łaknienia, apetytu i przyrostu masy ciała.
Objawy zespołu abstynencyjnego mogą się pojawić już kilka godzin od zaprzestania palenia, a ich największe natężenie zazwyczaj występuje po 1–4 dniach. U wielu palaczy większość objawów odstawienia nikotyny ustępuje całkowicie po 3–4 tygodniach.
Powrót do palenia
Jednak dwa zjawiska związane z odstawieniem nikotyny (zaprzestaniem palenia) mogą sprawiać szczególne trudności i utrzymywać się przez długi okres. Nieleczone są często przyczyną nawrotów do palenia. Pierwsze z nich to objawy głodu nikotynowego, głównie depresji, które mogą się nasilać po zaprzestaniu palenia, także u osób leczących się z powodu tej choroby. U co drugiego byłego palacza trwają co najmniej pół roku, a u wielu występują nawet po kilku, kilkunastu latach, najczęściej w sytuacjach stresogennych lub silnie kojarzonych z paleniem. Drugie to wzmożony apetyt i wynikające z niego zwiększenie masy ciała, utrzymujące się często ponad pół roku. Niekontrolowana nadwaga (a czasem otyłość) jest najczęstszym powikłaniem zaprzestania palenia i wymaga szczególnej uwagi zarówno ze strony osoby zaprzestającej palenia tytoniu, jak i lekarza prowadzącego leczenie odwykowe. Wzrost masy ciała po zaprzestaniu palenia dotyczy jednak nie więcej niż 1/3 palaczy i jest możliwy do zahamowania przy stosowaniu odpowiedniej diety, ćwiczeń fizycznych i leków odwykowych.
Zalecane piśmiennictwo:
- American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM V. American Psychiatric Association, Washington, DC, 2013.
- Fiore MC et al. Treating Tobacco Use and Dependence. 2008 Update. Clinical Practice Guideline. U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service: Washington, DC, 2008.
- Sutton S. Nawroty nałogu palenia: krytyczny przegląd aktualnych hipotez i badań naukowych. W: Gossop M (red.). Nawroty w uzależnieniach. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa, 1997: 39–63.
- Światowa Organizacja Zdrowia. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Tom I, 2009. Polskie wydanie. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, 2012.
- Zatoński W i in. Konsensus dotyczący rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. Aktualizacja 2008. Gazeta Lekarska 2008;12(216):1-16 (Dodatek).
Fot.: © bobyramone – Fotolia.com